آیا از شاخص توده بدنی یا BMI اطلاعی دارید؟

شاخص توده بدنی (BMI) چیست؟

شاخص توده بدنی مقیاسی برای اندازه گیری میزان چربی بدن و تناسب اندام بر اساس نسبت وزن به قد فرد است. این شاخص از طریق حاصل تقسیم وزن بر مجذور قد فرد محاسبه می‌شود و برای افراد بالای 20 سال چه خانم چه آقا درست کار می‌کند و اعداد متوسط این شاخص برای کودکان بالای دو سال متفاوت است. این عدد نشان می‌دهد که شما دارای کمبود وزن هستید و باید وزن اضافه کنید یا اندامتان متناسب است یا اضافه وزن دارید و باید وزنتان را کاهش دهید.

شاخص توده بدنی یا بی‌ ام‌ آی مخفف عبارت body mass index سنجشی آماری برای مقایسه وزن و قد افراد است. در واقع این سنجش میزان چاقی را اندازه گیری نمی‌کند بلکه ابزاری مناسب است تا سلامت وزن فرد با توجه به قدش تخمین زده شود که از روی آن می‌توان محاسبه چاقی را برداشت کرد. این شاخص در بین سال‌های 1830 تا 1850 توسط آدولف کوتله دانشمند بلژیکی ابداع شد به همین دلیل به آن شاخص کوتله نیز می‌گویند. طریقه محاسبه آن بسیار ساده است. کافی‌ است قد و وزن خود را در فرمول زیر قرار دهید. شاخص توده بدنی از طریق تقسیم وزن فرد به کیلوگرم بر توان دوم (x²) قدش به متر بدست می آید.

طبقه بندی ها

سازمان جهانی بهداشت معتقد است که اگر شاخص توده بدنی فردی کمتر از 18/5 این فرد دچار کمبود وزن و مشکوک به سوء تغذیه است و اثار منفی ماندگاری بر سلامت جسمی و ذهنی آن‌ها باقی می‌گذارد. از سوی دیگر نیز اگر این شاخص بالای 25 باشد فرد دارای اضافه وزن است و چاق در نظر گرفته می‌شود.

کمتر از18/5: کمبود وزن (Underweight)
بین 18/5 تا 24/9: وزن نرمال (Normal Weight)
بین 25 تا 29/9 : اضافه وزن (Overweight)
بین 30 تا 34/9: چاقی درجه 1 (Obesity Class I)
بین 35 تا 39/9 : چاقی درجه 2 (Obesity Class II)
بیشتر از 40: چاقی مفرط و مرگبار (Morbid Obesity)

شاخص توده بدنی برای کودکان

همانطور که گفتیم BMI برای کودکان به شکل دیگری محاسبه می‌شود هرچند روش کار برای آن‌ها نیز تقریبا مشابه بزرگسالان است اما برای کودکان درصدی را برای مقایسه کودک با کودکان هم سن و هم جنسیت او فراهم می‌کند. BMI زیر 5 درصد به عنوان کم وزنی و بالای 95% به عنوان چاقی در افراد زیر 20 سال در نظر گرفته می‌شود. کودکان و نوجوانان زیر 20 سال با BMI بین 85 تا 95 درصد جزء افرادی که اضافه وزن دارند به حساب می‌آیند. مطالعات اخیر در بریتانیا نشان داده که شاخص دختران 12 تا 16 ساله به طور متوسط حدود 1 کیلوگرم بر مترمربع (1.0 kg/m2) نسبت به پسران بیشتر است.

تفاوت‌های نژادی

شاخص توده بدنی با عددهای داده شده تقریبا برای مردم کشورهای غربی مشابه است ولی این میزان در سایر کشورها و برای مردم سایر نژادها متفاوت است. برای مثال در ژاپن شاخص توده بدنی نرمال باید بین 18/5 تا 23 باشد این در حالی است که تقریبا این میزان برای کشورهای غربی 25 است.

شاخص توده بدنی در ایران نیز مورد بررسی قرار گرفته برای مثال حد بالای BMI نرمال برای مردان 21 تا 25 و برای زنان 23 تا 35 است.

تاثیرات اضافه وزن و چاقی بر سلامت

طیف‌های مختلف BMI بر اساس رابطه بین وزن بدن و بیماری‌ها و مرگ تعیین شده است. افراد دارای اضافه وزن یا چاق بیشتر به بیماری‌های مختلف و مشکلات سلامتی مبتلا می‌شوند که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

فشار خون بالا
چربی خون بالا
دیابت نوع دوم
بیماریهای قلبی عروقی
سکته
بیماری کیسه صفرا
آرتروز استخوانی
اختلالات خواب
برخی از انواع سرطان (سینه، رحم، مقعد و …)

فاکتورهای خطرزا

بیماری‌هایی که نام بردیم، از جمله بیماری‌های مرتبط با چاقی هستند در صورتی که اضافه وزن یا چاقی شما همراه با دست کم دو مورد از فاکتورهای خطرزا نیز همراه باشد، احتمال ابتلای شما به این بیماری‌ها بیشتر می‌شود. عوامل خطرزا عبارتند از:

فشار خون بالا
سطح بالای کلسترول بد در خون LDL
سطح پائین کلسترول خوب در خون HDL
چربی خون بالا ( تریگلیسیرید بالا)
قند خون بالا
سابقه خانوادگی بیماری قلبی
عدم فعالیت بدنی و ورزش
مصرف سیگار و الکل

برای افرادی که شاخص توده بدنی آنها 30 و بالاتر از آن است و یا کسانی که دچار اضافه وزن هستند و یک یا دو مورد از فاکتورهای خطر را دارند پیشنهاد می‌کنیم که وزن خود را کاهش دهند. حتی یک کاهش وزن جزئی ( 5 تا 10 درصد وزن فعلی شما) ریسک ابتلا به این قبیل از بیماری‌ها را کاهش می‌دهد.

افرادی که اضافه وزن دارند وکمتر از دو مورد از فاکتورهای خطر را دارند نیز با اینکه خطر کمتری تهدیدشان می‌کند اما باید مراقب افزایش وزنشان باشند و وزنشان را کاهش دهند.

برخی از محدودیت های استفاده از شاخص توده بدنی

گرچه شاخص توده بدنی به طور معمول برای همه زنان و مردان نتایج قابل اعتمادی را نشان می‌دهد اما مانند تمام مسائل دیگر دارای محدودیت‌هایی است.

این شاخص ممکن است برای ورزشکاران و افرادی که بافت ماهیچه‌ای مستحکم و متراکم دارند، با ضریب خطا همراه باشد و BMI آنها را بیشتر از میزان واقعی نشان دهد زیرا اضافه وزنی را که به دلیل بافت ماهیچه ای به وجود آمده است را با چربی اضافی بدن اشتباه می‌گیرد.

در مورد استفاده از این شاخص برای سالمندان نیز محدودیت‌هایی وجود دارد زیرا ممکن است در مورد اضافه وزن این افراد را کمتر از حد واقعی نشان دهد.

محاسبه شاخص توده بدنی برای زنان باردار کاربردی نیست. در افراد بین 18 تا 20 سال باید از روش محاسبه شاخص توده بدنی برای کودکان استفاده کرد تا اعداد به دست آمده واقعی باشند.